Hız sınırlandırıcı donanım, aracın hızının, gaza ne kadar basılırsa basılsın, ayarlanan hızın üstüne çıkmasına müsaade etmeyen (60 sn. sonunda hız ayarlanan değerin altına düşer) bir donanımdır. Hız sınırlandırıcı donanımlar, 2000 yılından sonra üretilen benzinli ve 2003 yılından sonra üretilen dizel araçlarda, motor kontrol ünitesinin (MCU,ECU) bir bileşeni olarak bulunması, bir yasal zorunluluktur. Ancak, bazı üreticiler 1996 yılından başlayarak bazı modellerinde bu uygulamayı başlatmıştır. Motor kontrol ünitesinde bu özellik olmayan eski model araçlarda ise, hız sınırlandırıcı bir harici donanım olarak sonradan araca takılabilmektedir.
Hız sınırlandırıcı donanımların özellikleri ve hangi değerlere ayarlanacağı ilgi 92/24/AT Hız Sınırlandırıcı Donanımların Tip Onay Yönetmeliğinde belirtilmiştir. Bu yönetmeliğe göre , hız otobüslerde 100 km/h ile kamyonlarda 90 km/h ile sınırlandırılmalıdır. Üreticiler fabrika çıkışı bu belirtilen değerlere ayarlamak zorundadırlar. Ancak, isteyen ülkeler bu değerlerin altında bir değer belirleyebilirler, ancak, bu değer üzerinde bir değer belirleyemezler. Yine bu yönetmeliğe göre, karşılık gelen AB yönetmeliklerinde bir çelişki olduğunda AB yönetmelikleri esas alınacaktır. Yine bu yönetmelikte; Hangi sınıf araçların hızlarının hangi tarihten itibaren sınırlandırılacağının İçişleri Bakanlığı tarafından belirleneceği belirtilmiştir.
Resmi gazetenin 19/2/2014 tarih ve 28918 sayısında yayınlanan Karayolları Trafik Yönetmeliği değişikliğine göre; Hız sınırlayıcı cihazların, N2 ve N3 sınıfı kamyon ve çekiciler ile M2 ve M3 sınıfı minibüs ve otobüslerde bulundurulması ve kullanılması zorunludur. Hız sınırlayıcı cihaz bulundurma ve kullanma zorunluluğu olan araçlarda; yol ayrımı yapılmaksızın M2 ve M3 sınıfı otobüs ve minibüslerde hız sınırı ayarlaması 110 km/h, N2 ve N3 sınıfı kamyon ve çekicilerde ise 99 km/s’tir . N2 ve N3 sınıfı kamyon ve çekiciler ile M2 ve M3 sınıfı minibüs ve otobüslerde zorunlu olan; hız sınırlayıcı donanımlar, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nca hazırlanarak Resmi Gazete’nin 5/6/2002tarihli ve 24776 sayısında yayımlanarak yürürlüğe giren Motorlu Araçların Hız Sınırlayıcı Donanımları ve Bunların Takılması ile İlgili Tip Onayı Yönetmeliğine uygun olacaktır. Dikkat; Bu kurala rağmen, Karayolları Trafik Yönetmeliği’nde belirlenen hız sınır değerleri 92/24/AT Yönetmeliğinde belirtilen esaslarla uyumlu değildir.
Takograf cihazları hız sınırlandırıcı donanımlar, 2006 yılında yayınlanan Bakanlar Kurulu Kararı ile 3516 Sayılı Ölçüler ve Ayar Kanunu kapsamına alınmıştır. Yani, hız sınırlandırıcı donanımlar ile ilgili ihlallere 3526 Sayılı Ölçüler ve Ayar Kanunu kapsamında yaptırım uygulanabilmektedir. Bunun için, hız sınırlandırıcı donanımlar ile ilgili tespit edilen uygunsuzlukların resmi yazı ile Mülki İdare Amirliği’ne veya Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı birimlerine bildirilmesi gerekmektedir. Ayrıca, 3516 Sayılı Ölçüler ve Ayar kanunu gereği , Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından, Takograf Yetkili Servislerine benzer şekilde, Hız Sınırlandırıcı donanımlar tamir ve ayar servisleri ile muayene servislerinin yetkilendirilmesi ve her yıl muayenelerinin yapılması ve mühürlenmesi gerekmektedir. Bu yönetmelik bugüne kadar çıkarılamamıştır.
Araç tip onay yönetmeliği ve 92/24/AT ilgi (a) gereği, tüm araç üreticileri; N1 ve N2 sınıf araçları 90 km/h ile M1 ve M2 sınıf araçları 100 km/h hız sınırı ile ayarlayarak çıkarmaktadırlar. Daha sonra, araç sahipleri merdiven altı atölyelerde (Genelde tuning işi yapanlar) bu sınırlamayı kaldırmaktadırlar. Bunun sonucu olarak yollarda, 160 km/h ile giden kamyonlar 140 km/h ile giden otobüsler görmekteyiz.
Yukarda açıklandığı gibi, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından hız sınırlandırıcılar konusunda servislerin yetkilendirilmemiş olması, araç üreticileri tarafından tip onay yönetmeliği gereği yapılan hız sınırlayıcı ayarlarının, daha sonra araç sahipleri tarafından yetkisiz kişi / firmalara açtırıldığı için, yaptırım uygulanmasına engel değildir. Yapılan radarla hız ölçümlerinde, hız sınırlamasının kaldırıldığından şüphelenildiğinde, araç yetkili servise sevkedilerek tespit yaptırılabilir. Hız sınırlaması kaldırılmış ise, yukarda belirtildiği gibi, mülki idareye yazılarak yaptırım uygulanması sağlanabilir. Ve bu ihlalin karşılığı olan ceza tutarının caydırıclığı (32.000 TL kadar) göz önüne alındığında , trafik kazalarının ve kaza sonucu oluşan hasar ve kayıpların azaltılmasına önemli katkı sağlayacağı değerlendirilmektedir.
Hız sınırlandırıcı donanımlarla bağlantılı bir diğer konu da karayollarında seyir eden araçların hızları ile ilgili olarak tanınan %10 toleranstır. Bu tolerans, gerçekte trafik kontrol ekiplerinin kullanmakta olduğu hız ölçüm cihazlarının sahip olduğu ölçüm doğruluğuna değerine göre tanımlanmıştır. Ancak yeni kullanıma giren hız tespit kameraları ve radarlarının doğruluğu çok daha yüksektir. Bu nedenle % 10 tolerans düşürülebilir. Bunun yanında, takoğraf takmak zorunda olan N2, N3 ve M2, M3 araçlarda, hız artı eksi 6 km saattir ve uluslararası nakliyatta ve şehirler arası nakliyatta çalışan araçlar bu kapsamdadır. Bu şu anlama gelmektedir; takograf aracın gerçek hızını -/+ 6 km/h kadar eksik veya fazla gösterebilir. Hukuken, farklı araçlara farklı ayrıcalık sağlamak hukuksuz olacağına göre, tüm araçlarda tolerans -/+ 6 km/h olarak belirlenebilir. İçişleri Bakanlığı’nın verilerine ve beyanına göre, artık ülkemizde kazaların ilk sıradaki sebebi ‘’Hız’’ dır. Bu yazıda sıralanan tedbirler alınabilirse, kazaların azaltılmasına önemli katkı sağlayacağı açıktır.
Bilal Yeşil
Elektrik Elektronik Mühendisi
