Artık takografın ne olduğu az çok biliniyor. Ama takograf, sürücünün çalışmalarını kaydetmekten başka, çok önemli başka işlevlerde yerine getiriyor. Takograf aracın CanBUS (Araç üstü kontrol ve iletişim ağı) sisteminde önemli merkezdir. Aracın, hızını, katettiği mesafeyi hesaplar, bu bilgiler ile saat bilgisini CanBUS sistemine gönderir. Bu bilgileri ihtiyacı olan diğer merkezler; fren merkezi, ABS merkezi, direksiyon merkezi, şanzıman vs.., canBUS üzerinden alırlar ona göre davranış şeklini belirlerler. Aynı sınıfta olan ama takograf takmak zorunda olmayan diğer araçlar nasıl çalışıyor derseniz, o araçlara takografın işlevini yerine getiren ama, kullanıcı arayüzü olmayan cihazlar takılıyor. Bu cihazların adı ise, ‘’Takograf Simülatörü’’ dür.
Takograf üç bileşenden meydana gelmektedir. Bunlar; araçiçi ünite, sensör (Hız müşiri veya Kitas) ve bu iki bileşeni bağlayan kablolardır. Sensör hareket bilgisini üretir ve araçiçi üniteye gönderir. Araçiçi ünite hesaplamaları yapar ve bilgileri kaydeder.
Firmalar ve sürücüler neden ve hangi maksatla manipülasyon yapmak isterler?
- Azami müsaade edilen hızdan hızlı gidilsin ama düşük hızda gitmiş gibi kaydedilsin (Firma ve sürücülerin dileği).
- Katedilen mesafe, gerçek gidilen mesafeden daha uzun kaydedilsin (Sürücülerin dileği).
- Daha uzun süre araç kullanılsın, ama sürüş kaydedilmesin (Sürücü ve firmaların dileği).
Bunları gerçekleştirmek için ne yapılmaktadır? Bunları gerçekleştirmek için , takografın veri kaydetmemesi veya verileri yanlış kaydetmesi hedeflenir. Çünkü, veri bir kere kaydedildikten sonra, takograf hafızasındaki verileri silmek veya değiştirmek mümkün değildir (Bir markada silinebildiğine dair sosyal medyada video paylaşımı var).
- Servis tarafından yanlış parametrelerin girilmesi.
- Özel düzenekler takılması (Servisler veya uzman kişiler tarafından).
- Sensör ile araç içi ünite arasındaki bağlantının kesilmesi.
- Sensör ile ara içi ünite arasındaki verilerin değiştirilmesi, manipüle edilmesi.
- Sürücünün, kendi kartı ile birlikte, başkalarına ait takograf sürücü kartını kullanması, veya kendine ait birden fazla kart kullanması.
Kazaların sebeplerine baktığımızda, ilk sırada sürücüden kaynaklı sebepler gelmektedir. Sürücüden kaynaklı sebepler içinde en en büyük pay, sürücü yorgunluğudur. 18 saat uyumamak ile kanda % 0,8 alkol bulunmasının sonuçları aynıdır. 24 saat uyumamanın sonucu ise, 70’lik rakı içerek direksiyona geçmekle aynıdır. O nedenle sürücünün günde 9/11 saat dinlenmesi sağlanmalıdır.
Takografa hareket bilgisini üreten ve gönderen sensördür. Takograf, sensörden aldığı bilgiye göre aracın hızını ve katettiği mesafeyi hesaplar. En çok yapılan manipülasyonlardan biri, sensör ve takograf arasındaki bağlantının kesilmesi veya veri akışının bozulması şeklindedir. Bağlantının kesilmesi , takografın, hareket bilgisini alamadığı için aracın hızını ‘’0’’ km/h hesaplaması ve sisteme iletmesi anlamına gelmektedir. Aynı zamanda, sürücü sürüş yapıyor olmasına rağmen, dinlenme yapıyor şeklinde kaydedilecektir. Bu durumda, frene bastığınızda fren, ABS, şanzıman vs.. gibi aksamlar doğru çalışmayacak, kazalara neden olacaktır.
Takograf manipülasyonu , takografın kullanıldığı heryerde yapılmaktadır. Yapılan denetim sonuçlarına göre AB ülkelerinde her 4 araçtan birinde uygunsuzluk veya manipülasyon bulunmaktadır. Bu oran bizde ise; asgari 4 araçtan ikisinde şeklindedir. Bu durum nasıl düzeltilebilir? Öncelikle, takograf servisleri iyileştirilerek, takograf muayenelerini doğru yapmaları sağlanmalıdır. Yapılan takograf muayenelerinin en az yarısı, usulden geçersizdir. Bir diğer önlem ise, etkin bir denetim yapmaktır. Etkin denetim, denetim yapanların iyi bir eğitim alması , gerekli veri indirme cihazları ile analiz yazılımlarına sahip olması ile mümkündür. Dijital takograf kullanmaya başlayalı 13 yıl olmasına rağmen, veri indirme cihazları ile analiz yazılımları temin edilip, denetim ekiplerine verilemedi. Yıllardan beri denetim yazılımının TOBB tarafından geliştirileceği söyleniyor, ama bu konuda da bir ilerleme olmadığı gibi, yapan ekibin bunu başarabileceği şüphelidir. Bu imkanlar olmadıktan sonra, trafik denetim ekiplerinin manipülasyonları tespit konusunda yapabilecekleri şeyler çok kısıtlıdır.
Bunların dışında yapılabilecek şeylerde vardır. Ancak, ticari kaygılarla bunların yapılmasını beklemek hayal gibi geliyor.
- Şanzıman, fren ve ABS üreticileri, arıza nedeni garanti talebi geldiğinde, bu arızaların takograf manipülasyonları ile ilgili araştırabilirler ve bazı talepleri garanti kapsamı dışına çıkarabilirler.
- Sigortalar, kaza incelemelerinde takograf verilerini inceleyerek, takograf manipülasyonları ve sürücünün çalışmalarını da dikkate alabilirler. Sürücünün dinlenmediği ve takograf manipülasyonu mevcut olan araç kazalarında, tazminat ödemeyebilirler.
Verilen bilgilerden anlaşılacağı üzere, takografta manipülasyon yapmak, kaza için zemin hazırlamaktır, kazayı programlamaktır. Programlanmış kaza cinayettir. Bu manipülasyonları önlemeyen/ önleyemeyen , görevlerini yerine getirmeyenler ise, bu cinayetlere yardım yapmaktadırlar. Bu tür kazalar ve bu kazalar sonucu ölmek kader değildir. Bu tür kazaların nedenlerini ortadan kadırırsanız, ki kaldırılabilir, kaza olmaz.
Trafiğe çıkan herkese, yaya veya araçla farketmeksizin, kazasız seferler, kazasız gezintiler dilerim.
Bilal Yeşil
Elektrik Elektronik Mühendisi